Rehabilitacja po zerwaniu ACL – Jak wrócić do pełnej sprawności?

Zerwanie więzadła krzyżowego przedniego (ACL) jest jednym z najczęstszych urazów kolana, szczególnie wśród sportowców i osób aktywnych fizycznie. ACL jest kluczowym stabilizatorem kolana, dlatego jego uszkodzenie znacząco wpływa na funkcjonowanie stawu i może prowadzić do długotrwałych ograniczeń. Rekonstrukcja ACL, często zalecana po zerwaniu, to jednak dopiero początek drogi do pełnej sprawności. Kluczowym elementem powrotu do zdrowia jest dobrze przeprowadzona rehabilitacja ACL, która obejmuje etapy wzmacniania, zwiększania zakresu ruchu oraz przywracania pełnej funkcjonalności kolana.

Co to jest ACL i jak dochodzi do jego zerwania?

ACL (ang. anterior cruciate ligament, więzadło krzyżowe przednie) jest jednym z najważniejszych więzadeł kolana, odpowiedzialnym za stabilizację ruchu przednio-tylnego oraz zabezpieczenie kolana przed nadmiernym obrotem. Zerwanie ACL zwykle następuje podczas nagłych zmian kierunku, zatrzymań lub skoków, często w sportach takich jak piłka nożna, koszykówka czy narciarstwo.

U osób, u których doszło do zerwania ACL, często konieczna jest rekonstrukcja więzadła. Proces ten polega na zastąpieniu uszkodzonego więzadła przeszczepem, który pełni funkcję ACL. Mimo że operacja jest istotnym etapem leczenia, dopiero rehabilitacja po operacji ACL pozwala na pełny powrót do sprawności.

Czy operacja po zerwaniu ACL zawsze jest konieczna?

Operacja rekonstrukcji ACL nie zawsze jest konieczna i zależy od stopnia uszkodzenia oraz stylu życia pacjenta. Zaleca się ją szczególnie osobom młodym, aktywnym fizycznie, oraz tym, którzy doświadczają niestabilności kolana w codziennych czynnościach. Natomiast pacjenci prowadzący mniej aktywny tryb życia lub mający niewielką niestabilność mogą skorzystać z leczenia nieoperacyjnego, opartego na intensywnej rehabilitacji. Kluczowa jest systematyczna praca nad wzmocnieniem mięśni wokół kolana i poprawą stabilizacji stawu. W dłuższej perspektywie, dobrze prowadzona rehabilitacja może zastąpić operację, jednak u osób z powtarzającą się niestabilnością istnieje ryzyko dalszych uszkodzeń, co może wymagać późniejszej interwencji chirurgicznej. Co ciekawe, dwie trzecie aktywnych pacjentów leczonych zachowawczo (bez operacji) decyduje się na operację po przejściu rehabilitacji [1].

Etapy rehabilitacji po operacji ACL

Faza przedoperacyjna

Jeśli operacja nie mogła zostać przeprowadzona w ciągu kilku dni po zerwaniu ACL, najlepszym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie rehabilitacji przedoperacyjnej. Okres wzmacniania przed operacją powinien być oparty na funkcji, nie na czasie. Dostępne badania wskazują, że rehabilitacja przedoperacyjna (trwająca od 5 do 6 tygodni), skupiająca się na przywróceniu siły mięśni, głównie mięśnia czworogłowego skutkuje lepszymi wynikami funkcji stawu kolanowego po operacji [2,3].

Pierwsza faza – Ochrona i redukcja obrzęku

Bezpośrednio po operacji kluczowe jest zmniejszenie obrzęku i stanu zapalnego, kontrola bólu i ochrona stawu [4]. Pierwsza faza trwa około 2 tygodni. W tej fazie można stosować okłady chłodzące w celu zmniejszenia bólu. Ważnymi celami są pobudzanie mięśnia czworogłowego oraz osiągnięcie pełnego wyprostu kolana [5]. Jeśli chodzi o zgięcie kolana możemy dążyć do kąta 90 stopniu. Ćwiczenia mają charakter głównie izometryczny, czyli taki w którym napisany mięśnie, nie poruszając nogą. Oprócz tego ważna jest praca fizjoterapeuty w postaci terapii manualnej [6].

Badania wskazują, że stosowanie ortezy nie poprawia subiektywnych ani obiektywnych wyników leczenia i może potencjalnie mieć negatywny wpływ na skalę aktywności [7]. Czasami jednak orteza jest przydatna w trakcie np. przemieszczania się czy snu żeby zapobiec nadmiernemu ruchowi w kolanie. Pełne obciążanie nogi operowanej, bez kul możliwe jest już 10 dni po operacji.

Druga faza – Przywracanie zakresu ruchu

W drugim etapie rehabilitacji kładzie się nacisk na stopniowe zwiększanie zakresu ruchu w stawie kolanowym oraz początek odzyskiwania siły mięśniowej. Ćwiczenia skupiają się na rozciąganiu mięśni oraz mobilizacji stawu, co pozwala na odzyskanie pełnego zakresu ruchu. Trening nerwowo-mięśniowy zaczynamy gdy tylko możliwe będzie chodzenie bez kul. Na początek nieskomplikowane ćwiczenia z użyciem minimalnego ciężaru oraz rozwój statycznej i kolejno dynamicznej równowagi [8]. Wprowadzamy też chodzenie na bieżni i jazdę na ergometrze.

Trzecia faza – Wzmacnianie i poprawa stabilizacji

W tej fazie głównym celem jest wzmacnianie mięśni otaczających kolano i stabilizujących staw, m.in. mięśnia czworogłowego uda, grupy kulszowo-goleniowej (tył uda), mięśni łydki i pośladkowych. Ta faza rozpoczyna się zazwyczaj 6 tygodni po operacji i trwa około 6 tygodni. Na tym etapie pracujemy nad wyrównaniem siły i wytrzymałości nogi operowanej do zdrowej. Możemy wprowadzić też delikatne ćwiczenia plyometryczne, czyli oparte o dynamiczny ruch.

Czwarta faza – Powrót do aktywności sportowej

Ostatnia faza rehabilitacji obejmuje stopniowy powrót do aktywności fizycznej i sportowej. W tej fazie kładzie się nacisk na ćwiczenia dynamiczne, które odwzorowują ruchy wykonywane podczas aktywności sportowej. Może to obejmować ćwiczenia takie jak bieganie, skoki czy zmiany kierunku. Powrót do pełnej aktywności sportowej powinien być nadzorowany przez trenera medycznego, aby zminimalizować ryzyko ponownego urazu.

Najczęstsze błędy podczas rehabilitacji ACL

Podczas rehabilitacji ACL należy unikać pewnych błędów, które mogą opóźnić proces regeneracji lub nawet prowadzić do nawrotu kontuzji:

Brak kontroli obrzęku – Przedłużający się obrzęk (około 10-14 dni) jest czerwoną flagą i wymaga konsultacji z lekarzem
Nieregularność ćwiczeń – Proces rehabilitacji wymaga systematyczności i konsekwencji.
Pomijanie ćwiczeń w chaotycznym środowsku – Jedną z konsekwencji operacji rekonstrukcji ACL jest kinezjofobia, czyli strach przed ruchem. Celem późnej rehabilitacji jest wprowadzenie ćwiczeń, w których pacjent wykonuje ruch automatycznie, bez myślenia o położeniu kolana [9].
Brak współpracy z trenerem medycznym – Mało jest fizjoterapeutów, którzy wiedzą jak przygotować pacjenta do wymagać sportowych lub obciążeń występujących podczas uprawiania aktywności fizycznej. Współpraca z trenerem medycznym na przełomie III i IV etapu rehabilitacji jest wskazana.

Kiedy można wrócić do pełnej sprawności?

Powrót do pełnej sprawności po rekonstrukcji ACL może trwać od 6 do 12 miesięcy, w zależności od wielu czynników, takich jak stopień zaangażowania pacjenta w rehabilitację, indywidualne tempo regeneracji oraz przebieg procesu gojenia. Kluczowym wskaźnikiem gotowości do powrotu do pełnej aktywności jest osiągnięcie pełnej siły i stabilności kolana oraz brak bólu i obrzęku. Ważne jest, aby decyzję o powrocie do aktywności sportowej podejmować w porozumieniu z fizjoterapeutą i trenerem medycznym i lekarzem prowadzącym.

Podsumowanie

Rehabilitacja po zerwaniu ACL to proces wymagający systematyczności, cierpliwości i współpracy z odpowiednimi specjalistami. Każdy etap rehabilitacji odgrywa kluczową rolę w przywracaniu funkcji kolana i minimalizowaniu ryzyka ponownego urazu. Dzięki odpowiedniemu programowi rehabilitacji można stopniowo wrócić do pełnej aktywności, przywracając sprawność kolana i bezpieczeństwo w ruchu.

W naszym studio na ulicy Dworcowej we Wrocławiu oferujemy kompleksową rehabilitację po rekonstrukcji ACL. Rozpoczynamy od przygotowania przedoperacyjnego. Kolejno po operacji, w pierwszych etapach nasz fizjoterapeuta prowadzi rehabilitację. Następnie pacjent jest prowadzony przez trenera medycznego. Stale konsultujemy przebieg procesu z lekarzem prowadzącym.

Bibliografia

[1] Strehl A, Eggli S (2007) The value of conservative treatment in ruptures of the anterior cruciate ligament (ACL). J Trauma 62:1159–1162.

[2] Wiggins AJ, Granhi RK, Schneider DK, et al. Risk of secondary injury in younger athletes after anterior cruciate ligament reconstruction: a systematic review and meta-analysis. Am J Sports Med. 2016;44(7):1861–76.

[3] Eitzen I, Holm I, Risberg MA. Preoperative quadriceps strength is a significant predictor of knee function two years after anterior cruciate ligament reconstruction. Br J Sports Med. 2009;43(5):371–6.

[4] Cascio B, Culp L, Cosgarea A (2004) Return to play after anterior cruciate ligament reconstruction. Clin Sports Med 23:395–408.

[5] Gale T, Richmond J (2006) Bone patellar tendon bone anterior cruciate ligament reconstruction. Tech Knee Surg 5:72–79.

[6] Beynnon B, Johnson R, Abate J, Fleming B, Nichols C (2005) Treatment of anterior cruciate ligament injuries, Part 2. Am J Sports Med 33:1751–1767.

[7] Gunadham, U., & Woratanarat, P. (2024). Effect of knee bracing on clinical outcomes following anterior cruciate ligament reconstruction: A prospective randomised controlled study. Asia-Pacific journal of sports medicine, arthroscopy, rehabilitation and technology, 36, 18–23.

[8] van Grinsven, S., van Cingel, R.E.H., Holla, C.J.M. et al. Evidence-based rehabilitation following anterior cruciate ligament reconstruction. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 18, 1128–1144 (2010).

[9] Bullock, G.S., Sell, T.C., Zarega, R. et al. Kinesiophobia, Knee Self-Efficacy, and Fear Avoidance Beliefs in People with ACL Injury: A Systematic Review and Meta-Analysis. Sports Med 52, 3001–3019 (2022).